βιβλικάλιος: 5. μικρὴ συμβολὴ στὴν κριτικὴ κατανόηση τῆς βάπτισης

Ἡ θεοφάνια στὸν ἀρχαῖο κόσμο ἦταν ἕνα γεγονὸς συνδεδεμένο μὲ μιὰν ἀποκάλυψη τῆς ἀπόλυτης ἰσχύος τοῦ θείου καὶ τῆς κυριαρχίας του πάνω στὴν ἱστορία. (πράγμα ποὺ ἐρχόταν συνήθως νὰ δικαιώση τὴν κοσμικὴ κυριαρχία τῆς ἐνθαδικῆς ἐξουσίας, σὰν ἐντολοδόχου, ἢ καὶ φορέα, τῆς ὑπερβατικῆς.) ἡ θεοφάνια ὅμως ποὺ λαμβάνει χώρα στὴν βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ ἀπὸ τὸν Ἰωάννη, σύμφωνα μὲ τὶς μαρτυρίες τῶν εὐαγγελίων, ἔχει σημαντικὲς ἰδιοτυπίες, ποὺ ἀναδείχνουν τὸν ἀπόλυτα ἀντικυριαρχικὸ χαρακτήρα τῆς ἀποκάλυψης τοῦ Ιησοῦ.

Τὸ περιστατικὸ τῆς βάπτισης περιγράφεται ἀπὸ τοὺς τρεῖς "Συνοπτικοὺς" Εὐαγγελιστὲς [Μθ.3:13-7, Μκ.1:9-11 & Λκ.3:21-2] μὲ σχεδὸν πανομοιότυπο τρόπο: ὁ Ἰησοὺς προσέρχεται νὰ βαπτισθῆ καὶ μετὰ τὴν ἔξοδό του ἀπὸ τὸ νερὸ ἀνοίγουν οἱ οὐρανοί, τὸ Ἅγιο Πνεῦμα μὲ μορφὴ περιστεριοῦ κατεβαίνει καὶ στέκεται πάνω ἀπὸ τὸ κεφάλι του, ἐνῶ ἀκούγεται ἡ φωνὴ τοῦ Θεοῦ Πατέρα νὰ τὸν ἀναγνωρίζη σὰν τὸν ἀγαπημένο του υἱὸ, αὐτὸν ποὺ συγκεφαλαιώνει τὴν βούλησή του (εὐδοκία). ἡ αἴσθηση ποὺ ἀποκομίζει κανεὶς καὶ στὰ τρία αὐτὰ μικρὰ κείμενα εἶναι ὅτι ἡ θεοφάνια αὐτὴ ἀφορᾶ σχεδὸν ἀποκλειστικὰ τὰ τρία θεῖα πρόσωπα. δὲν φαίνεται νὰ ἔχουμε μπροστά μας μιὰ δημόσια φανέρωση-ἀποκάλυψη τῶν θείων προσώπων στὸν λαό, ποὺ σίγουρα ἦταν πολὺς σὲ ἐκεῖνες τὶς μαζικὲς βαπτίσεις τοῦ Ἰωάννη. πιὸ συγκεκριμένα:

(α) Ὁ Μάρκος [στ.11] καὶ ὁ Λουκὰς [στ.22] παρουσιάζουν τὸν Πατέρα νὰ ἀπευθύνεται προσωπικὰ στὸν Ἰησοὺ (Σὺ εἶ..., ἐν σοὶ...) καὶ ὄχι σὲ τρίτο πρόσωπο, ὅπως θὰ ἦταν φυσικὸ στὴν περίπτωση μιᾶς δημόσιας ἀπόδειξής του. εἶναι μιὰ κίνηση τρυφερή, μιὰ κίνηση ἀγάπης καὶ ὑποστήριξης γιὰ ὅσα θὰ ἔρθουν καὶ ὄχι μιὰ κίνηση δημόσιας καταξίωσης καὶ ἐπίδειξης ἰσχύος.

(β) Ἀκόμη καὶ ὁ Ματθαῖος [στ.17] ποὺ χρησιμοποιεῖ τρίτο πρόσωπο (Οὗτός ἐστιν..., ἐν ᾧ...) ἔχει οὐσιαστικὰ ἀποκλείσει τὴν δυνατότητα τῶν παρευρισκομένων νὰ γίνουν κοινωνοὶ τῆς πατρικῆς ἀποκάλυψης ἤδη ἀπὸ τὴν εἰσαγωγὴ τοῦ περιστατικοῦ [στ.16] (ἠνεώχθησαν αὐτῷ οἱ οὐρανοί, καὶ εἶδεν πνεῦμα θεοῦ...), ὅπου σαφῶς μαρτυρεῖ, σὲ συμφωνία μὲ τὸν Μάρκο [στ.10], ὅτι τὸ ἄνοιγμα τῶν οὐρανῶν (ἡ ἀποκάλυψη τοῦ κρυμμένου θεοῦ, μ' ἄλλα λόγια) ἦταν μιὰ προσωπικὴ ἐμπειρία τοῦ Ἰησοῦ καὶ ὄχι δημόσια.

(γ) Ὅμως τὸ πιὸ ἐνδεικτικὸ στοιχεῖο τῆς ἀνθρώπινης μοναξιᾶς τοῦ Ἰησοῦ καὶ τῆς ἀντικυριαρχικῆς ἀποστολῆς του εἶναι ὅσα ἀκολουθοῦν τὴν βάπτισή του καὶ τὴν συνακόλουθή της θεοφάνια. ὄχι μόνο δὲν γίνεται ἀποδεκτὸς ἀπὸ τὸν λαὸ ποὺ παρίσταται σὰν Χριστός, ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα ποὺ ἦρθε καὶ τὸν στεφάνωσε τὸν τραβᾶ σχεδὸν βίαια στὴν ἔρημο (ὁ Ματθαῖος λέει ἀνήχθη [4:1] καὶ ὁ Μάρκος ἐκβάλλει [1:12]), ὅπου θὰ ἀντιμετωπίση καὶ θὰ ἀποκρούση τὸν πειρασμὸ τῆς κυριαρχίας [Μθ.4:8-10, Λκ.4:5-8].

Στὸ τέταρτο εὐαγγέλιο [Ιω.1:30-34], μιὰ πρώτη, ἐπιπόλαιη, ἀνάγνωση φαίνεται νὰ ἀντιστρέφει τελείως τὰ περιστατικά: ἡ βάπτιση δὲν ἀναφέρεται κἄν· ἡ θεοφάνια (μόνον τοῦ Πνεύματος) γίνεται ἀντιληπτὴ καὶ μαρτυρεῖται δημόσια ἀπὸ τὸν Πρόδρομο [στ.32]· μετὰ τὰ περιστατικὰ ὁ Ἰησοῦς δὲν καταφεύγει στὴν ἔρημο, ἀλλὰ συγκροτεῖ τὴν πρώτη ὁμάδα μαθητῶν, ποὺ δεχτήκαν τὴν μαρτυρία τοῦ Προδρόμου, καὶ ξεκινᾶ τὴν ἀποστολή του [στ.35-51]. τὰ πάντα σχεδὸν ἀνεστραμένα καὶ μάλιστα ἀπὸ τὸν μόνο συγγραφέα ποὺ φαίνεται νὰ ἦταν αὐτόπτης μάρτυρας τῶν περιστατικῶν (!). εἶναι ὅμως ἔτσι; ἢ ὁ Ἰωάννης μᾶς δίνει μιὰν ἄλλη ἐκδοχὴ τοῦ ἴδιου μηνύματος; ἂς τὸ δοῦμε λίγο συνοπτικά:

(α) Ἡ προφητικὴ μαρτυρία τῆς θεοφάνιας ἀπὸ τὸν Πρόδρομο εἶναι τὸ ἀναγκαῖο νῆμα τῆς ἀποστολῆς τοῦ Ἰησοῦ μὲ τὸν λαό του. γιατί, ἂν καὶ ἡ παρουσία του εἶναι ἀντικυριαρχική, δὲν εἶναι καὶ ὑπεροπτική: παραμένει ὁ σαρκωμένος Λόγος τοῦ Θεοῦ, ἡ εὐδοκία τοῦ Θεοῦ Πατέρα πρὸς τοῦς ἀνθρώπους [Λκ.2:14].

(β) Ἂν καὶ ὁ Πρόδρομος δημόσια μαρτυρεῖ τὴν θεοφάνια, δὲν φαίνεται ἀπὸ τὰ πράγματα αὐτὸ νὰ συγκίνησε καὶ πολὺ τὰ πλήθη [στ.29-34]. ἀντίθετα, θὰ πρέπει νὰ ἐπαναλάβη τὴν μαρτυρία του καὶ μιὰν ἄλλη μέρα ὥστε μόλις δύο ἀπὸ τοὺς παρισταμένους ἀκροατές του νὰ μποῦνε στὸν κόπο νὰ ἐρευνήσουν περισσότερο γιὰ αὐτὸν [στ.35-9].

(γ) Τὸ ὅτι ὁ Ἰωάννης παρουσιάζει τὴν συγκρότηση τῆς ὁμάδας τῶν μαθητῶν ἀμέσως μετὰ τὰ περιστατικὰ καὶ δὲν ἀναφέρει τὴν φυγὴ στὴν ἔρημο ἔχει μᾶλλον νὰ κάνη μὲ τὴν δική του προσωπικὴ μαρτυρία σὰν πρώτου μαθητῆ καὶ εἶναι μᾶλλον τεχνικὸ ζήτημα ἀφήγησης, ἀφοῦ μὲ τὴν σταθερὴ ἐπανάληψη τῆς ἔκφρασης τῇ ἐπαύριον εἰσάγει περιστατικὰ ποὺ εἶναι πρακτικῶς ἀδύνατο νὰ συμβοῦν στὸ διάστημα ἕνὸς εἰκοσιτετραώρου.

(δ) Ὅμως τὸ πιὸ σημαντικὸ γιὰ τὸ μήνυμα τῆς θεοφάνιας εἶναι ὁ τρόπος τῆς μαρτυρίας της ἀπὸ τὸν Πρόδρομο. ὁ προφήτης μὲ τὸ ποὺ γίνεται μάρτυρας της ὁμολογεῖ δημόσια τὸν Ἰησοῦ σὰν τὸν ἀμνὸ τοῦ θεοῦ [στ.29&36]. ἡ ἔκφραση αὐτὴ τοῦ Ἠσαΐα [Ησ.53:7], ἡ τόσο σημαντικὴ στὴν ἀποκάλυψη τῆς ἀποστολῆς τοῦ Χριστοῦ, δὲν ὑπάρχει πουθενὰ (!) ἀλλοῦ στὰ τέσσερα εὐαγγέλια. (στὴν Καινὴ Διαθήκη ἐμφανίζεται μόνο ἄλλες δύο φορές: στὶς Πράξεις [8:32], ὅπου συνδέεται μὲ τὴν βάπτιση τοῦ πρώτου ἀλλοφύλου, καὶ στὴν Α'Πέτρου [1:19], ὅπου συνδέεται μὲ τὴν ἔκκληση τοῦ ἀποστόλου πρὸς τὴν ἐκκλησία νὰ μὴν ξεχάση τὴν μεσσιανική της κλήση.) ὁ τίτλος αὐτός, ὄχι μόνο ὑποκαθιστᾶ στὸ κείμενο τὸ περιστατικὸ τῆς φυγῆς στὴν ἔρημο καὶ τὴν ἀντιμετώπιση τοῦ πειρασμοῦ τῆς κυριαρχίας, ἀλλὰ δίνει μὲ τὴν μεγαλύτερη δυνατὴ ἔνταση τὸν ἀντικυριαρχικὸ χαρακτήρα τῆς ἀποστολῆς τοῦ Ἰησοῦ. (ἐδῶ θέλω νὰ τονίσω τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ πρῶτοι μαθητὲς ποὺ ἀκολουθοῦν τὸν Ἰησοῦ εἶναι αὐτοὶ ποὺ ἀκούσανε τὸν Πρόδρομο νὰ τὸν ἀποκαλεῖ ἀμνὸ τοῦ θεοῦ, καὶ ὄχι κάποιοι ποὺ ἔγιναν μάρτυρες τῆς δόξας του.)

Κλείνοντας θέλω νὰ ἐπαναλάβω, ξανὰ καὶ ξανά, ἡ θεοφάνια ποὺ μνημονεύουμε σήμερα εἶναι ἕνα γεγονὸς ποὺ δὲν λαμβάνει χώρα ἐν ἰσχυΐ, ἀλλὰ ἐν πληγῇ, ἐν κακώσει, ἐν μώλωπι [Ησ.53:3-8]· ἕνα γεγονὸς ποὺ δὲν φανερώνεται δημόσια στὴν ἀγορὰ τῶν μαζικῶν ἐπιθυμιῶν καὶ ἐλπίδων, ἀλλὰ στὴν βαθειὰ καρδιὰ τῶν ταπεινῶν· ἕνα γεγονός, τέλος ποὺ δὲν συγκροτεῖ δομὲς κυριαρχίας, ἀλλὰ σχέσεις ἐλευθερίας καὶ θυσιαστικῆς ἀγάπης.

(6.1.2013)